Thursday, April 30, 2009

Gripe Suína / Flu Babi/ Pesti-Fahi

Iha tinan hirak nia laran ita rona no ta’uk hela ba Gripe das Aves/ Flu Burung (Pesti-Manu), oras ne’e ema hotu hakfodak tanba mosu fali Gripe/Flu foun ida naran Gripe Suína/ Flu Babi (Pesti-Fahi), lahatene tinan hirak mai pesti saída maka atu mosu tan mai.

Friday, April 24, 2009

Limpeza Jerál Obrigatóriu (Komentáriu no Espresaun Poétika XXXV)

Limpeza Jerál iha Dili laran
Atu bele harre Dili nia furak.
Atu furak no kmo’ok sei kaer rasik
Latuur tane hasan hodi fihir de’it.
~o0o~

Ohin governu hahú aplika Limpeza Jerál Obrigatóriu ba Funsionáriu Públiku sira hodi hamoos sidade laran. Ba funsionáriu hirak ne'ebé latuir obrigatóriu sei hetan sansaun, liafuan ne'e hato'o hosi prezidente Repúlika foin lalais ne'e iha televizaun.

Wednesday, April 22, 2009

Uma-fukun sai badín iha loron servisu

Uma fukun Parlamentu dalaruma badín no hakmátek. La’ós hakmátek ida be ema bolu PEACE ne’e ida... maibé hakmátek tanba Lia-na’in sira baruk tama servisu, dalaruma tama tarde, dalaruma latama liu ida. Horisehik la konsege hala’o plenária tanba ekipamentu mikrofone sira avaria. Orsamentu boboot tansá lasosa ekipamentu foun de’it, to’o prezidente da Repúblika hodi ko’alia sai iha TV kona-ba posibilidade atu hala’o eleisaun antisipadu, tanba ita-nia Lia-na’in sira demais tiha ona... sira abondona Uma-fukun bebeik hela ona. Domin ba povu laiha liu, sira akudi liu interese privadu duké interese komún.

Hori Kalan Ha'u Haree Televizaun (Espresaun Poétika XXXIV)

Hori kalan ha'u haree televizaun
Ita-boot ko'alia ha'u mós haree
Ha'u ta'uk
Ha'u hakfodak
Ha'u hamnasa
Ha'u deskonfia
Ha'u prepara an.
~o0o~

Friday, April 17, 2009

Problema Bee-mós no Eletrisidade

Lahetan asesu
-
Situasaun Dili oras ne’e la’o di’ak ona maibé dalaruma governu haluha tiha ona nesesidade vitál rua ne’ebé oras ne’e populasaun sempre infrenta no kestióna . Problema rua ne’e maka:
1). Bee-mós
2). Eletrisidade
-
1). Bee-mós
Bee-mós ka Bee-hemu diresaun Surikmas-Ailók-laran-Matadouru populasaun kuaze sobu remáta tanba bee sa’e labele ba konsimidór sira nia uman. Ida ne’e tanba akontese kanalizasaun ilegál barak iha tempu krize. Ha’u hanoin membru governu sira loroloron liu-ba mai hela ho karreta no motorizada iha área sira ne’ebé polulasaun liliu Señora das águas sira ne’ebé ramerame ba forma kuru bee, maibé ladún fo importánsia ba problema ne’e. Oras ne’e populasaun iha área mensionádu susar tebes ba asesu Bee-mós.
-
2). Eletrisidade
Prepagu ne’ebé monta ba konsimidór sira seidauk kompletu 100% no parádu hela. Konsumidór sira hosi Taibesse, Kuluhún, Bidau no Bekora sei livre hela hosi prepagu. Karik governu hakarak atu fornese gratuíta eletrisidade ba populasaun, haree dezliga hotu tiha prepagu hotuhotu atu nune’e labele kria fali laran moras entre populasaun prepagu ho populasaun non prepagu sira.
-
Kestáun/pergunta
a). Atu monta fali prepagu foun mós demora tebetebes nune'e?
b). Atu hadi’ak de’it kanalizasaun bee-mós nian mós kleur tebes nune’e?

Thursday, April 16, 2009

Matabeen Lunturu (Espresaun Poétika XXXIII)


Matabeen Lunturu

Keta tanis resik keta lunturu
Ha’u domin ba ó seidauk mihis
Keta laran susar no tanis natoon
Doben ha’u iha ne’e sei temi ó
Hamaran matabeen tuba ó is
Dada is nakonu temi ha’u naran.
~o0o~

Monday, April 13, 2009

Nakukun ba Naroman


Iha uluk oin ida ikus oin ida
La lori lia uluk badan lia ikus
Domin ida ita kuda buras daudaun
Ema seluk latama sobu domin ne’e
Fini kmanek ohin nian ba loron seluk
Ohin nian sei okir matak no mamar
Naroman leno mai fera nakukun
Sees hosi nakukun tama naroman
Odamatan domin nian loke mai ita
Portaun naroman loke ho domin

Thursday, April 9, 2009

Ami Hili Hakmatek (Espresaun Poétika XXXII)

Lalika losu-matan hodi dokorai
.
Lalika hakilar hatekir ami
*
Ami tane no saran fiar ba ita
.
Tau matan koidadu satan oan ami
*

Wednesday, April 8, 2009

Ó-nian ha'u-nian ita hotu nian (Espresaun Poétika XXXI)

-Rai Murak Rai Lulik-
.
Rai murak rai lulik ita hotu nian
Dalan murak dalan lulik ita hotu nian
.
Hosi ó mai ha’u laleet ona
Ita mesak maun-alin feton no naan
.
Susar ruma kona ó tadu netik mai
Kasu to’ok ó susar mai ita rona.

Tuesday, April 7, 2009

Mate-ruin Doze Novembru hetan balu iha Semitériu Hera

Ekipa Forénsiku Austrália no Argentina iha Semana kotuk konsege hala’o Ezumasaun ba Restus Mortais Doze Novembru nian iha Semitériu Hera. Mate-ruin hirak ne’e hamutuk 16 de’it, kontráriu ho Laporan Resmi / relatóriu Indonézia nian iha momentu ne’ebá dehan katak: Memang benar hanya 19 orang yang terbunuh di peristiwa Santa Cruz, dimana ke 19 korban telah dikuburkan di pekuburan masal Hera, demikian laporan resmi yang disampaikan oleh KOMNAS HAM berdasarkan hasil investigasi. Ne'e bosok, tanba sira hakoi deit oitoan iha Hera no barak liu sira ba hakoi iha fatin seluk ne'ebé segredu tebetebes.
Rai-ku’ak balu ke’e tan duni maibé mamuk, lahetan mate-ruin.
.
Iha parte seluk, família Vítima balu sente laran moras tanba durante prosesu Ke’e mate-ruin (Ezumasaun), laiha prezensa hosi membru governu sira.
Tuir informasaun, depoizde Semitériu Hera sei ba buka tan iha Suku Tibar ne’ebé deskonfiadu hanesan fatin ne’ebé TNI sira hakoi mate barak liu iha fatin ne’ebá.

Monday, April 6, 2009

Trajédia Liquiça (Espresaun Poétika XXX)

Liquiça 6 Abril '99
Ohin ó nia tinan 10 ona
.
Biban ida ne’bá imi halerik
Oras ida ne’bá imi sai vítima
Halerik imi nian tan rai doben
Terus ida imi nia tan ukun-an
Halerik hotu ona se bali se
Ukun-an hotu ona se lerek se

Problema Foos MTCI nian

. Foos MTCI tonelada 40 lakon iha Armajén sé maka responsabiliza?
-
.Governu sei hala'o investigasaun duni ka lae? husik de'it ona?
-
.Primeiru Ministru haruka taka tiha lai Armajén maibé lahatene tansá maka sira loke fali iha Sesta (3/4/'09) liu-ba ? Sira lata'uk ka la respeitu ba desizaun PM nian?
-
.Oras ne’e Ministériu kompetente iha planu atu tau ai-moruk ida hanesan Formálin ba Foos MTCI hodi prolonga foos nia prazu. Ai-moruk ne'e sei fo Benefisiáriu di’ak ba konsumnidór sira ka lae?

Espírito Dezenvolvimentu ida ne’ebe Pozitivu no Klaru

Dezenvolvimentu bele la’o maibé sei hasoru hela Obstákulu boot ida iha leten tun mai kraik tanba bainhira ita haree hosi parte Saláriu Ministru sira nian ne’ebé aas no Saláriu Deputadu AMP ne’ebé mós aas tebetebes, Sasán iha Loja no Merkadu folin sa’e ba bebeik, Funsionáriu ki’ik sira de'it sosa sasán labele ona… satán povu simples sira? Tuir ha’u nia haree Dezenvolvimentu sei lala’o di’ak tuir ita nia hakarak tanba Balansu iha leten laiha no Governu laiha espírito dezenvolvimentu ida ne’ebe pozitivu no klaru.

Thursday, April 2, 2009

Adeus Konflitu, Benvindu Dezenvolvimentu

Agora iha liafuan foun ida dehan “Adeus Konflitu, Benvindu Dezenvolvimentu”. Ita hotu espera katak liafuan ne’e bele hamosu duni rezultadu foun iha rai laran. Uluk, tinan 2005 CAVR lansa nia Relatóriu Finál ho títulu “Hapara Violénsia”, maibé liu deit tinan ida iha tinan 2006 ita nia Lideransa sira “hakat liu tiha/ viola tiha” liafuan “Hapara Violénsia” hodi nakfilak fali ba “Hatutan Violensia” to’o iha loron 11 Fevreiru 2008 violénsia nia been atu midar ka moruk ita bele sente hotu ona hahú hosi povu ki’ik to’o ulun boot nasaun nian, ho lian Indonézia karik dehan “manis pahitnya dirasakan bersama semua kalangan, dari wong cilik hingga kepala negara”. Iha momentu nebá tekitekir ha’u na’in husu ba ha’u nia-an “ida ne’e maka naran Tsunami karik?”, tanba tarutu nakfera iha Aréia Branca ba para to’o Balibar. Entaun, ohin ho lia fuan Benvindu Dezenvolvimentu, ita espera katak Dezenvolvimentu bele habelar haluan tebes iha rai laran atu nune'e povu tomak bele koko ninia midar hahú hosi sidade ba to’o área rurál sira.