Thursday, August 26, 2010

Domin ba Povu domin ba Pátria (Komentáriu)

Loron 30 Agostu besik fali ona, loron istóriku ne’ebé Timoroan tomak hala’o festa Referendu hodi husik Integrasaun ho Indonézia tama ba UKUN RASIK AN. Durante tinan 24 nia laran Timoroan barak mak mate. Mate iha ai-laran hamutuk ho FALINTIL, tanba tropa Indonéziu tiru mate, mate tanba hamlaha no moras. Iha vila laran mós mate tanba Timoroan ne’ebé sai Mauhú sira hamutuk ho Bapak KOPASUS, SGI, Grupu Intelijén Indonéziu nian seluk tan hodi hafuhu no kaer rasik Timoroan seluk ne’ebé halo Klandestina hodi fó apoiu ba Independénsia. Bapak TNI sira kaer ita-nia maluk Timoroan sira lori ba kastigu, tortura, no oho. Balun oras ne’e seidauk hatene sira-nia rate, nu’udar ezemplu ida maka área Tibar nian ida-ne’ebé deskonfia nu’udar fatin TNI sira oho joven sira iha 12 Novembru 1991 nian. Fatin ne’ebá deskonfia de’it maibé seidauk hetan mate ruin ruma.
_
Governu halo esforsu ona atu hanoin Veteranu, Antigu Kombatente, Klandestina, Vítima/ Sobre vivente no Oan Kiak ho Faluk sira hotu nia kolen maibé to’o oras-ne’e seidauk realiza nafatin.
_
Iha funu nia laran ema barak partisipa tanba hakarak UKUN RASIK AN, sira la luta hodi fó an ba mate ho intensaun atu selu sira-nia kolen iha loron ikus bainhira Ukun Rasik An. Maibé nu entantu governu promete liu ona liuhosi foti dadus no entrega medalla, Governu tenke hatudu duni buat di’ak ida ba sira. Hodi nune’e povu luta na’in sira bele sente duni domin Governu nian, domin ba povu domin ba Pátria. _

Friday, August 20, 2010

FALINTIL (Espresaun Poétika LVI)




FALINTIL
FALINTIL liman kro’at povu maubere
Tahan funu liberta povu maubere
FALINTIL kaer funu tama to’o rohan
Liu susar no terus molok ukun an

FALINTIL nu’udar abut funu nian
Hamutuk ho povu mate ho povu
FALINTIL nia moris nu’udar ikan
Hamutuk ho povu nu’u bee lihun

Tarutu husi leten tiru husi tasi
Nadodon husi rai hu’an lisuk nia
FALINTIL ho kalma luta nafatin
La ta’uk la rende to’o nia rohan.
~o0o~

FALINTIL (Forças Armadas da Libertação Nacional de Timor-Leste) halo aniversáriu ba dala 35, ne'ebé harii iha 20/08/1975 no disolve an iha 01/02/2001 hodi nakfilak hikas ba F-FDTL. Mate ruin Gerilheiru sira ba ke'e hikas husi ai-laran mai hakoi hamutuk iha Semetériu Eroi nian iha Metinaru iha foto ne'ebe hasai husi:Maritine Perret-UNMIT. Foto ida fali kona-ba Serimónia Isar Bandeira, ne'ebé hasai husi Bernardino Soares-UNMIT.

Friday, August 13, 2010

Nahe Biti Simu Bainaka (Ekspresaun Poétika LXV [II])




Nahe Biti Simu Bainaka

Nahe biti boot simu bainaka
Nahe tan biti renda tau mamafatin
Bua malus, tabaku ho batar kulit
Hatuur hatidin ba bainaka

Bainaka - uma na’in sei simu malu
Hola lia bamai hodi hahe’ek
Simu malu hasoru ho kantiga
Hasetan lisensa na'i kaer mama.
~o0o~

Wednesday, August 11, 2010

Konkursu Hakerek ho Dalen Nasionál (Komentáriu no Tatoli)

Dalen Oioin Povu Ida De'it
-
Lei inan mak lei ne’ebé hakerek husi Membru Asembleia Konstituinte sira hodi hanaran Konstituisaun RDTL atu hodi regula ita-nia moris nu’udar sidadaun iha país Timor-Leste laran. Lia ne’ebé ita bele utiliza nu’udar lia ofisiál maka: Portugés no Tetun, nu entantu Konstituisaun mós respeita Dalen Nasionál sira nu’udar Lia Inan (Língua Materna), maka lia ne’ebé bainhira ita moris mai, ita-nia inan hanorin ita hodi ko’alia molok ita hatene lia seluk hanesan Tetun nu’udar lia ofisiál ida.

Ministériu Edukasaun liuhosi Embaixadóra Boa Vontade, Dona Kirsty Gusmão, Fundasaun Alola no INL (Institutu Nasionál Linguístika) estabelese konferénsia ida hodi tau hamutuk Dalen Nasionál hotu-hotu ho tema “Dalen Oioin Povu Ida De’it ” ka “Ha’u-nia lia ha’u-nia rain” iha Ministériu Estranjeiru iha loron 5-6 Agostu 2010 hodi envolve reprezentante sira husi Dalen oioin husi distritu tomak iha Timor laran.

Konferénsia deside atu hakerek Dalen oioin ho Ortografia Padronizada husi INL. Tuir fali nu’udar etapa tuirmai, Prezidente da Repúblika liuhosi ninia diskursu badak iha loron daruak ba partisipante sira, fó mós anúnsiu liuhosi Televizaun ba povu tomak hahú husi labarik to’o katuas fuuk mutin sira atu bele partisipa Konkursu Hakerek ida ho Dalen Nasionál inklui: Poezia, Kantiga no istória iha kada distritu nian.

Hakarak hatene informasaun klaru liután? Kontaktu Edukasaun distritu ida-idak ka Fundasaun Alola hodi hetan formuláriu. Oportunidade ba sidadaun hotu.

Monday, August 9, 2010

Na’i Ulun Rota Na’in (Eapresaun Poétika LXV-[I])

Loro matan nakfera hosi lorosa’e
Nakfera no lakan hosi lorosa’e.
Husi lorosa’e leno tomak Rai Doben
Lori Rai Doben tama ba naroman.
Tama ba naroman, husik ona nakukun
Fanun ona nia oan, hadeer hanoin kaer rasik ba.

Rai husar rai fuan mak rai Dili
Xapeu ho Rota iha rai Dili
Rai Dili hakiak rai oan tomak
Rai Dili mak ukun rai laran tomak.
Rai tomak se tilun ba rai Dili
Lorosa’e loromonu rona ba Dili.
Na’i ulun Rota na’in ukun didi’ak
Ukun didi’ak lori ami ba rohan.

Liu ona hakat ida, to’o ona tubik ida
Bali ami didi’ak, ukun ami didi’ak
Lahon ida la naklosu, kukun ida la naklees
Ran ida la nakfakar, lotun ida la namkari
Tau matan didi’ak tama to’o rohan
Dada ami didi’ak tama naroman.
Tama naroman hodi bali Rai Doben
To’o nia rohan hodi fotin Rai Doben.
~o0o~

Tuesday, August 3, 2010

Mr. Coly hala'o Manifestasaun Pasífika {Komentáriu}

Mr. Coly, malae katuas Australianu ne’e manifesta mesa-mesak iha lurón ninin sira hotu, husi Palásiu Governu oin, Palásiu Prezidensiál oin, Kuartél Jenerál ONU nia oin, no fatin públiku selu-seluk tan. Nia manifesta hatudu mai ita tanba iha ema boot Governu nian balun mak manobra ka manipula nia ho korrupsaun bainhira nia kaben sei sai nu’udar City Café nia na’in. Oras-ne’e City Café nia na’in ba ema seluk fali ona, maibé ninia osan ne’ebé ita-nia boot balun manobra lakon saugati. Ida-ne’e mak naran manifestasaun pasífika ne’ebé lahó hakilar ka runguranga, ne'e bele sai mós ezemplu ida mai ita. Karik maluk sira hakarak halo manifestasaun pasífika bele halo tuir ida-ne'e, ita-nia Konstituisaun fó garante ba sidadaun hotu-hotu atu espresa sira-nia hakarak liuhosi manisfestasaun iha fatin públiku sira._