Friday, June 25, 2010

Tetun INL seidauk iha progresu {Komentáriu}

Governu (Ministériu Edukasaun)seidauk dezenvolve Tetun ho didi'ak tuir Padraun INL

Tetun Ofisiál ne’ebé loos liu atu uza hodi hakerek dokumentu importante sira no atu eduka estudante (jerasaun foun) sira hodi hakerek Tetun ho loloos maka Tetun tuir Padraun INL (Institutu Nasionál Linguístika), la’ós Tetun Catarina nian ne’ebé sira dezenvolve iha DIT (Dili Institute of Technology).
Iha fulan rua liubá, karik ha’u la sala, iha sujestaun husi ema balun atu uza Tetun ho didi’ak tuir INL maibé Ministru Edukasaun João Câncio hatán katak “INL la’ós polísia para hodi manda ema atu hakerek, husik ba ema bele hakerek Tetun ho livre tuir sira-nia kostume”. Ha’u hanoin ME João Câncio mós ko’alia la sukat no la hanoin uluk karik, tanba iha nasaun ida, tenke iha mós Instituisaun ida hodi deside oinsá atu hakerek ita-nia Lian Ofisiál ho didi’ak. Nu’udar ezemplu iha Institutu Boot ida naran BALAI PUSTAKA Jakarta ne’e harii iha tinan hirak liubá hodi dezenvolve no klasifika Bahasa Indonesia iha biban ne’ebá, katak Bahasa Indonesia liu ona etapa tolu maka hanesan tuir mai: Ejaan Lama fahe ba rua: Ejaan Van Koven maizumenus remata iha inísiu tinan 1900, hodi kontinua fali ho Ejaan Suwandi ne’ebé remata entre tinan 1960-1970, no ikus liu maka Ejaan Baru/ Ejaan Yang Disempurnakan (EYD). Nu’udar ezemplu maka Ejaan Lama OE troka ba U (Soeharto = Suharto, doeloe = dulu, loepa = lupa), DJ troka ba J (Djakarta = Jakarta, djadi = jadi, djudjur = jujur), TJ troka C (Tjatat = catat, mentjari = mencari), Jang = Yang, Menjetudjui = Menyetujui, nst.
Tanba ne’e maka karik ita lakohi tuir padraun husi INL ne’ebé uluk kedas inklui iha Konstituisaun RDTL, signifika mós katak ita lakohi dezenvolve Tetun, ita hakarak lia Tetun atu sai sabraut no runguranga hela iha país ida-ne’e, no sidadaun iha rai ida-ne’e hori otas ba otas sei la dezenvolve liuliu iha ninia lian rasik. Tanba Governu rasik mós laiha boa vontade atu dezenvolve Tetun tuir Padraun INL, ha’u fó ezemplu Karreta la’ós Kareta, Karreta Estadu maka loos, la’ós Kareta Estadu.