Friday, November 25, 2011

Halakon Na’i no Atan [Espresaun Poétika LXXI (ba vinte-oitu Novembru)]

(Poezia ba vinte-oitu Novembru)

Halakon Na'i no Atan

Ukun-an ses husi kolonializmu
Ukun-an ses husi imperializmu
Ukun-an mak dalan loos
Ukun-an mak lia loos

Maske Timoroan seidauk hamutuk
Maske opiniaun seidauk han-malu
Maske tenke kahur “Ran no Ruin”
Maubere hamriik ukun rasik-an

Halakon opresaun
Hadook esplorasaun
Halakon “Na’i no Atan”
Hadeer haree kaer rasik ó kuda talin

~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~

Wednesday, November 23, 2011

28 Novembru Loron Proklamasaun RDTL

Loron 28 fulan Novembru tinan 1975, loron Proklamasaun Independénsia unilateral Timor-Leste nian husi FRETILIN, partidu polítiku ne’ebé moris ho naran ASDT (Asociação Social Democrática Timorense) hafoin transforma fali ba FRETILIN (Frente Revolucionária de Timor Leste Independente) ho ninia objetivu “Independénsia Totál”, to’o ikus FRETILIN konsege duni proklama unilateralmente ho naran RDTL (República Democrática de Timor-Leste) hodi nomeia Francisco Xavier do Amaral nu’udar Prezidente Repúblika, no Nicolau Lobato nu’udar Primeiru Ministru, no testu Proklamasaun ne’ebé Prezidente Repúblika lee maka:

(Testu Orijinál ho Portugés, autór: Marí Alkatiri):

Encarnando a aspiração suprema do Povo de Timor-Leste
e para salvaguarda dos seus mais legítimos direitos e
interesses como Nação soberana, o Comité Central da
Frente Revolucionária de Timor-Leste Independente -
FRETlLIN - decreta e eu proclamo, unilateralmente, a
independência de Timor-Leste que passa a ser, a partir
das 00.00h de hoje, a República Democrática de Timor-
Leste, anticolonialista e anti-imperialista.
Viva a República Democrática de Timor-Leste!
Viva Timor-Leste livre e independente!
Viva a Fretilin!


Dili, 28 de Novembro 1975
Francisco Xavier do Amaral
O Presidente da República Democrática de Timor-Leste
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
(Versaun Tetun, tradutór: Aquarius vinte tres):

Ita hamosu duni ona aspirasaun boot Povu Timor-Leste nian
no atu hodi halo salvaguarda ba sira-nia direitu lejítimu no interese sira
nu’udar Nasaun soberana, Komité Sentrál da Frente revolusionária
de Timor-Leste Independente –FRETILIN – dekreta no ha’u proklama
unilateralmente, halo independénsia Timor-Leste nian moris duni ona,
hahú husi oras 00.00 ohin nian, Repúblika Demokrátika Timor-Leste
anti-kolonialista no anti-imperialista.
Viva Repúblika Demokrátika Timor-Leste!
Viva Timor-Leste livre no independente!
Viva Fretilin!

Dili, loron 28 fulan Novembru 1975
Francisco Xavier do Amaral
Prezidente Repúblika Demokrátika Timor-Leste
Gabinete RDTL Primeiru 28-11-1975

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Prezidente Repúblika:
Francisco Xavier do Amaral
Primeiru Ministru:
Nicolau dos Reis Lobato
Ministru sira maka:
· Ministru ba Koordenasaun Ekonomia & Estatístika:
Dr. José Gonçalves
· Ministru Finansas:
Juvenal Maria de Fátima Inácio (Sera Key)
· Ministru Komunikasaun & Transporte:
Eduardo Carlos Anjos (Kaku'uk)
· Ministru Defeza Nasionál:
Rogério Tiago Lobato
· Ministru Informasaun & Defeza Interiór:
Alarico Jorge G. Fernandes
· Ministru Justisa:
António Duarte Carvarino (Mau-Lear)
· Ministru Negósiu Estranjeiru & Informasaun:
José Manuel Ramos Horta
· Ministru Traballu:
Vicente Manuel dos Reis (Bie Ky Sahe)
· Ministru Edukasaun & Kultura:
Hamis Bin Umar Bassarewan (Hata)
· Ministru Estadu ba Polítika:
Marí Alkatiri
· Ministru Estadu ba Ekonomia Sosiál:
Abílio de Araújo
· Ministru Saúde:
Guido Valadares


Vise Ministru sira maka:
· Vise-Ministru Koordenadór ba Ekonomia & Estatístika:
Hélio Sanches Pina (Mau Kruma)
· Vise-Ministru ba Komunikasaun no Transporte:
Domingos da Costa Ribeiro
· Vise-Ministru ba Defeza Nasionál:
Hermenegildo Augusto Pereira Alves
· Vise-Ministru ba Asuntu Internu no Seguransa:
Fernando de Almeida Carmo
· Vise-Ministru ba Negósiu Estranjeiru no Informasaun:
Guilhermino L.S. de Araújo

Depoizde loron independénsia, liu tiha loron tolu iha loron 1 Dezembru 1975 Komité Sentrál FRETILIN haruka ministru na’in-tolu maka: Ministru Negósiu Estranjeiru no Informasaun José Ramos Horta, Ministru Defeza Nasionál Rogério Lobato no Ministru Estadu ba Polítika Marí Alkatiri ba rai li’ur hodi ba buka apoiu diplomátika husi nasaun seluk.

Independénsia unilaterál ne’e nia idade la naruk ida, tanba proklama iha loron 28 fulan Novembru, militár indonéziu sira invade kedas iha loron 7 fulan Dezembru 1975. Ho invazaun Sete Dezembru mak ita luta kontra nafatin durante tinan 24, no ho proklamasaun Vinte-oeitu Novembru mak ita kaer metin nafatin nu’udar abut no evidénsia fundamentál ba ita-nia luta hodi marxa vitória.

Friday, November 11, 2011

KOMEMORASAUN "MASAKRE SANTA KRÚS" BA DALA-20

Komemorasaun "Masakre Santa Krús Doze Novembru" ba dala-20 iha tinan ne’e sei hala’o husi loron 11-12 Novembru 2011, atividade mak hanesan tuirmai ne’e:


Loron 11 Novembru 2011: Tuku 7 kalan: Joven sira sei hala’o prosisaun husi Tasi-Tolu liuhosi Otél Timor, Otél Turizmu ba Semetériu Santa Krús, atividade sei hala’o istórikamente, ema sei halibur iha rai luan hodi sunu lilin no sunu ahi halo fogeira (api unggun).


Loron 12 Novembru 2011: Tuku 7 dadeer: Misa iha igreja Motael , misa remata maizumenus iha tuku 9, sei kontinua ho marxa da pás ba Semetériu Santa Krús, hodi kontinua ho serimónia loloos iha semetériu, ne’ebé sei remata maizumenus iha tuku 12 meiu-dia. Ba maluk ne’ebé hakarak partisipa bele ba tuir misa iha Motael hodi akompaña ai-funan ba semetériu.


Nb: Ne'e tuir informasaun ne'ebé hau hetan, ha'u la'ós Komisaun Organizadora.

Tuesday, November 8, 2011

Insiden 12 November 1991 (Espresaun Poétika LXX)

Insiden Santa Krus 12 November 

12 November 1991, 20 tahun silam
Letusan senjata menggema di seantero bumi Lorosa’e
Peluru menggelegar, menembus… darah pun mengalir…
Jeritan manusia berlumuran darah…Santa Krus jadi saksi

Luka… darah dan mayat berserakan
Truk logistik TNI bergegas angkut
Hilangkan jejak sembunyikan bekas
Ketatkan keamanan runtuhkan perjuangan
Semangat pemuda dengan gigih berani
Terus berkobar tak pernah kendor
Luka dan darah memberikan harapan
Hidup atau mati tanah airku Timor-Leste

12 November 1991… 20 tahun silam
Perjuangan kian melebar
Maju dan maju terus pantang menyerah
Demi kau Timor-Leste tercintaku.
~o0o~