Tuesday, December 31, 2013

Adeus 2013, Benvindu 2014!



Ora-oras tan, Tinan Tuan 2013 fila kotuk ona no ita tenke prontu simu fali Tinan Foun 2014 ho haksolok nakonu ho domin. Tinan ida-ne’e fó buat barak mai ita, buat di’ak no at ita hotu hasoru ona no ita bele simu nu’udar esperiénsia ida mai ita tomak.Pás no estabilidade la’o normál  maske iha akontesimentu balun. Ema foin-sa’e sira frustradu/a tanba problema domin nian to’o tara-an to’o mate iha ai-leten, oho malu nu’udar rezultadu husi sira-nia xiumenta, mosu tan problema Kibata, prizoneiru sira halai sai husi prizaun Bekora, no ikus liu istória domin husi Vise-Ministru Solidaariedade Sosial JR nian ne’ebé ema barak toman liuhosi fotografia sira através sítiu facebook nian iha inísiu fulan Dezembru. Talvés, isu ida-ne’e mak hodi taka tinan tuan 2013 ninian.
Dezenvolvimentu ein-jerál dansa hela iha fatin,  laiha progresu signifikativu ida. Estrada ku’ak sira taka bosok de’it la kleur ku’ak fali ona hanesan ita hotu haree iha kapitál Dili.Konstrusaun ba Ponte Komoro-2 la tuir nia planta ne’ebé ita haree katak sei iha jardín iha sorin sira, nu fín la realiza, molik de’it hanesan baibain. Ponte tuan ne’ebé Indonézia harii hela iha nia tempu okulasaun, tuir loloos atu mantein hodi sai nu’udar evidénsia istórika hodi hatutan netin ba jerasaun foun, tenke sobu no paradu hela, ezekusaun orsamentu husi Ministériu Obras Públika la to’o 50%. Estrada husi distritu 12 ba sub-distritu sira   piór     liután. Hosi parte saúde nian, ai-moruk ospitál referál Dili la sufisiente, toba fatin pasiente la responde ho estandarte ida. Ai-moruk ba ospitál seluk hanesan Baucau, Maubisi, Maliana Suai,    etc., grave liután. Edukasaun, eskola balun iha Dili to’o distritu mak seidauk iha nafatin banku ba alunus sira to’o prezente data, alunus balun lori rasik kadeira husi  uma, balun obrigadu tur iha rai durante posesu aprendizajen, laiha merenda eskolár ne’ebé bele asegura ba sira-nia saúde. Setór seluk hanesan agrikultura, tourizmu, satán pikuáriu sai piór liután. Diresaun Nasionál Transporte Terrestre (DNTT) la fornese karta kondusaun ho apropridadu, motorista barak mak oras-ne’e sei uza nafatin karta kondusaun provizóriu, seidauk hetan orijinál tanba ho razaun tenke tuir lai workshop, seráke DNTT bele estabelese workshop ba motorista ho númeru kuaze rihun-7 ne’e ka lae? Tansá la kria to’ok mekanizmu ida eintermuzde entrega ona karta orijinál ba motorista ne’ebé ba renova sira-nia karta provizóriu hodi fasilita sira na’in hira-hira ba tuir workhop, bele ka lae  no?
Ho ida-ne’e, ita espera katak tinan 2014  mai bele iha mudansa signifikativu ruma hodi dudu rai doben ida-ne’e ba  oin   hanesan mós ho rai seluk. Espera mós katak sei laiha tan membru Governu ne’ebé ho estilus bonitu sai nu’udar foto model ka bintang iklan porno ruma iha facebook hodi estraga de’it nasaun Timor-Leste nia naran. Mai ita hotu simu tinan foun 2014 ho haksolok. Dame ho fuan no laran tomak, dame husi Kapitál to’o área rurál sira. Adeus 2013, Benvindu 2014!  

Friday, March 1, 2013

Ha’u-Nia Belun Moris Nian (Espresaun Poétika LXXXI)



Xapeo ida, satan loro manas
Futu-kabun ida, kesi metin kalsa
Karteira ida ba doit rahun ruma
Pasta  ida ba nesesidade loro-loron nian
Haloot mós bua ho malus.

Relójiu ida hodi hatene oras
Telemovel ida hatutan komunikasaun
Kámera ida hodi grava atividade
Sasuit oan ida sui ha’u-nia fuk
Lalenok rohan ida leno ha’u-nia oin
Kabeer ka lae furak ka lae?
Bonitu ka lae jeitu ka lae?

Kelu mutin ida futar kultura nian
Kadeli mean ida testemuña sakramentu kaben
Xinelus par ida kalsu ha’u-nia ain
Tuasabu kopu ida hamanas fuan
Kafé xikra ida hadók matan-dukur
Tabaku lulun ida hodi akompaña
Iskeru gas, saseluk ba fatuk-ahi tradisonál.

Lanterna ida fó roman ba nakukun
Óklu metan ida satan rai rahun
Oklu matan-at hodi lee sms, lee mós notísia
Tersu no Bíblia hametin ha’u-nia fé
Feto kmesak ida, Na’i harakik mai ha’u
Labarik na’in-haat, rezultadu domin.

Belun di’ak lubun, mak haburas amizade
Estrada sorin karuk tuir regra tránzitu
Dollar amerikanu tuir komprimísu Estadu rua nian
Atu hetan nia, sei dolar tiha lai.
Paun manas Leking Thai,
Tai tai tai eh, tai Leking Thai
Fehuk, talas, ai-farina mai hosi foho
Keju manteiga mai hosi li’ur
Modo tahan merkadu Taibesi
Ikan matak tasi Timor nian
Fos mutin hosi rai li’ur
Fos rai nian moris iha rai laran
Masimidar hosi rai li’ur
Masimer hosi rai li’ur
Masin ka’ut hosi Balak Manatuto
Masin fatuk Laga Baucau 
Aumenta tan kulu-gisa nawa, ai konta mata.

Tua-mutin tun hosi Dare, hosi mós Balibar
Hemu lanu karik toba tiha de’it
Tua-sabu, banibeen hosi ha’u-nia knua
Roupa obralan hosi rai li’ur
Tais, kaibauk, belak no surik
Soru no tuku produtu rai laran
Iha tan seluk, no seluk tan…
Ha’u bele hananu maske vos la furak
Hananu la bá, hakfuik tuir fali.
~o0o~

Ha’u Koko Husu ba Ha’u-nia an (Espresaun Poétika LXXX)



Ha’u koko husu ba ha’u an
Ha’u koko husu ba meteorolojía
Tansá oras-ne’e udan hela de’it
Tansá ladún iha balansu?

Estrada kotu fó susar povu
Rona hanesan la rona
Haree hanesan la haree
Hatene hanesan la hatene

Ha’u koko husu ba ha’u an
Tansá Governu la taumatan?
Tansá Governu la koko hadi’a?
Tansá orsamentu bo-boot la ba estrada?

Ha’u koko husu ba ha’u an
Tansá Governu laiha domin dezenvolvimentu?
Tansá la prepara fasilidade di’ak?
Taka halimar ku’ak iha Dili laran
La responde nesesidade tomak
Lampu sinais tráfiku mate, husik hela
Loke taka ku’ak, fakar osan de'it.
~o0o~