Saturday, September 12, 2015

LUTU NASIONÁL


Foin lailais ne’e Governu deside atu estabelese ‘Lutu Nasionál’ durante fulan tolu hahú hosi 4 Setembru to’o 31 Dezembru tinan ida-ne’e. Programa ida-ne’e mosu atu hodi Hanoin no fó Onra ba matebian sira-ne’ebé mate ba funu hahú hosi 75 – 2015 (tinan-40). Ema barak mak mate iha funu laran, iha ai-laran no iha sidade duni. Tuirmai,  ha’u hakarak fahe ba fatin rua, mak ai-laran no sidade laran hanesan tuirmai:
Ai-laran
Iha ai-laran, mate tanba kilat musan  no bombardamentu hosi aviaun tuun mai rai no mate tanba hamlaha. Bainhira kilat tarutu no inimigu TNI duni sira, balun mak halai soe hela sira-nia oan ka família ne’ebé laiha kbiit ona atu la’o rasik tanba moras, ain kanek ka tanba ferik no katuas ona. Ema seluk tuirmai hosi kotuk haree hela sira kbiit laek ne’ebé família sira soe/hatuur hela iha ai-knotak/fatuk leten ruma, haree mós hanesan ho la haree, hakarak atu ajuda mós labele, balun  mate toba hela ba rai, sira hosi kotuk mai hakat liu de’it halai nafatin ba oin hodi buka fatin seguru ba sira, to’o inimigu kaer balun no balun sei konsege halai hodi rejiste nafatin hamutuk ho Falintil to’o funu remata iha 1999 nia  laran. Ema atus ba atus mak mate iha ai-laran.
Sidade laran
TNI hamutuk ho Mauhú (bufu/mata-mata) sira kaer ita-nia ema ne’ebé deskonfia serbisu hamutuk ho Falintil ka bainhira Mauhú sira rona de’it ema balun ko’alia polítiku kontra governu Indonézia, entaun sira sei ba keixa, iha momentu ne’ebá koñesidu ho liafuan "ba lapor" (relata) ba TNI hodi mai kaer ema ne’e. Tátiku inimigu TNI nian ne’e hahú hala’o hosi tinan 1980, 1881 lori populasaun ba kastigu iha Atauru, to’o nakfera tan trajédia Krarás 83 iha suku Lalerek Mutin, Viqueque no Doze Novembru 91 nian ne’ebé koñesidu ho trajédia Santa Krús, iha Prizoneiru Polítiku balun mak kastigu de’it iha Komarka Balide, oras-ne'e sai fali Arkivu CAVR nian, no prizoneiru balun kastigu iha Markas Nusra Bhakti no Sonopati 2  iha área Faról Dili,  no balun haruka liu ba Cipinang Jakarta. Timoroan ne’ebé inimigu TNI kaer sulan, oho, lakon de’it kontinua to’o 99. Iha inísiu 99 duni mak TNI ho timoroan pro-integrasaun sira hahú harii grupu pro Otonomia iha distritu-13.  Grupu pro-otonomia balun mak ha’u sei hanoin mak: ALFA Lospalos, Tim SERA Baucau, MAHADOMI Manatuto (Manatuto Hadomi Otonomi), AITARAK Dili, AHI Ailaeu (Aileu Hadomi Integrasaun), BESI MERAH Maliana, ABLAI Same, MAHIDI Ainaro, etc (belun lee na’in balu bele aumenta tan). Bainhira ONU hahú sama ain iha rai Timor-Leste iha loron 10 fulan Maiu 1999 no konsege realiza REFERENDU iha 30 Agostu, Rezultadu Referendu iha 4 Setembru 99 hatutu pro-independénsia mak manán ho votus maioria. Manán tiha hotu la hakmatek ona maibé MILÍSIA PRO OTONOMIA sira sei hakarak oho nafatin timoroan sira, ita tenke halai fali ba ai-laran, MILÍSIA sira obriga timoroan pro-independénsia balun hodi sa’e hotu karreta ba Kupang-Indonézia. Ema barak mak mate tan dala-ida depoizde Rezultadu Referendu, kuitadu…! inklui sunu motuk sidade sira iha distritu-13 molok Indonézia sai hosi Timor-Leste-Leste!
Ho Mate sira-ne’e mak foin lailais ne’e Governu estabelese LUTA NASIONÁL ida atu hodi hanoin no fó Onra ba Matebian tomak ne’ebé mate tanba rai doben ida-ne’e no atu HAKRIBI no HAPARA VIOLÉNSIA iha tinan sira tuirmai.