Friday, February 2, 2018

Mai ita hanoin lisuk

Situasaun  polítika ohin loron iha TL hanesan loloos ho polítika '75 nian, bainhira iha biban ne’ebá eziste partidu ki’ik 2 (Kota & Trabalhista) plus partidu boot 3 (UDT, Apodeti, Fretilin). Partidu ki’ik rua ladún iha militante, UDT-Apodeti lakohi UKUN-An, Fretilin mak partidu úniku ne’ebé defende UKUN-An. Bainhira UDT hahú hamoris golpe iha 11 de Agosto 75, Fretilin mós hahú harii FALINTIL hodi responde ba golpe iha 20 de Agosto 75, tiru-malu manas liután iha Dili laran, entaun lider UDT&Apodeti sira barak mak halai ba Indonézia via Mota-ain. UDT-Apodeti bá husu Indonézia hodi mai invade Timor. Fretilin sente ameasadu, entaun Fretilin hahú proklama Independénsia unilateralmente iha 28-11-75. Liu de’it loron sia nia laran, iha 7-12-75 Tropa Indonéziu ho Partisan timoroan ne’ebé anti Fretilin tama iha Dili. Fretilin mantein nia pozisaun, halai ba ai-laran hodi defende UKUN-An no rejiste nafatin durante tinan 24 nia laran. Militár Indonéziu nian hamutuk ho lider UDT-APODETI sira hahú deskreve Fretilin ho liafuan GPK (Gerombolan Pengacau Keamanan [Grupu Perturbadór Seguransa]). Populasaun hosi distritu mai Dili tenke lori SURAT JALAN (Guia da Marcha), sé mak la lori Surat Jalan sei konsidera nu’udar “orang berkepala dua”, GPK / Fretilin etc. Sira hakarak troka naran Fretilin ho liafuan GPK hodi hatudu ba mundu katak Fretilin la eziste ona, só eziste de’it mak GPK. Sira hanorin povu oinsá atu anti ba Fretilín.   

Maluk doben sira,
Ohin loron ita UKUN-An ona, situasaun polítika hanesan nafatin ho '75, ho ambisaun polítika ne’ebé boot demais, obriga partidu polítiku seluk atu anti nafatin ba Fretilín. Nu’udar ita haree ba istória 75 nian, UDT-APODETI mak anti Fretilin; entre '76-'99, UDT-APODETI nu’udar integrasionista ne’ebé bá bolu Indonéziu mai invade TL aumenta liután anti ba Fretilin tanba haree klandestinu oan sira-nia atividade anti Indonéziu nian. Ohin loron UKUN-AN ona mós partidu hirak-ne’ebé sikat ho ex Oportunista/ex Autonomista sira kria nafatin imajen anti ba Fretilin ho nia lideransa sira. Bainhira loos mak bele iha kompetisaun ne’ebé saudavel entre militante ho militante, no entre partidu ho partidu, no bainhira bele halakon linguajen ne’ebé la apropriada, bainhira loos mak ema ki’ik bele respeita lideransa liuliu lider istórika sira. Pergunta ne’ebé sei sai Trabalho de Casa ba ita hotu nu’udar jerasaun foun, mai ita hanoin lisuk._